μακάριος

I

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Πολιτικός, που μαρτύρησε με σπαθί στην Αλεξάνδρεια επί Δεκίου μαζί με τον Ανδρέα (3ος αι. μ.Χ.). Η μνήμη του τιμάται στις 6 Σεπτεμβρίου.

2. Μαρτύρησε με αποκεφαλισμό στην Αφρική επί Δεκίου (3ος αι. μ.Χ.). Μαζί του μαρτύρησαν και οι Αλέξανδρος, Αφρικανός, Ζήνων, Θεόδωρος, Μάξιμος, Πομπήιος, Τερέντιος και 40 άλλοι άγνωστοι. Η μνήμη του τιμάται στις 10 Απριλίου.

3. Μαρτύρησε επί Διοκλητιανού μαζί με τον Ευάγριο. Η μνήμη του τιμάται στις 18 Ιανουαρίου.

4. Μαρτύρησε επί Διοκλητιανού με αποκεφαλισμό, μαζί με τον Ευδόξιο. Η μνήμη του τιμάται στις 6 Σεπτεμβρίου.

5. Μαρτύρησε στη φωτιά. Η μνήμη του τιμάται στις 11 Απριλίου.

6. Μ. ο Ρωμαίος. Μετά από έναν γάμο που δεν τον ήθελε, δραπέτευσε και ασκήτεψε σε μια σπηλιά μαζί με δύο λιοντάρια. Η μνήμη του τιμάται στις 2 Οκτωβρίου.

7. Μ. ο Αιγύπτιος. Διάσημος ασκητής, αναχωρητής στην Αίγυπτο. Αποκλήθηκε μέγας επί Θεοδοσίου του Μεγάλου. Η μνήμη του τιμάται στις 19 Ιανουαρίου.

8. Καταγόταν από τη Σαμψούντα. Όταν χήρεψε, έγινε μοναχός στο όρος Λάτρο, έπειτα στο μοναστήρι του Κρίτζους και, τέλος, στο μοναστήρι της Θεοτόκου του Καλλίου.

9. Μοναχός στο βουνό Αυξεντίου (8ος αι. μ.Χ.). Μαρτύρησε την περίοδο της εικονομαχίας, όταν ήταν αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Ε’ ο Κοπρώνυμος. Η μνήμη του τιμάται στις 17 Αυγούστου.

10. Καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη και μόνασε στο μοναστήρι του Ιωάννη του Θεολόγου της Πελεκητής, στο οποίο έγινε αργότερα ηγούμενος (τέλη 8ου – αρχές 9ου αι. μ.Χ.). Η μνήμη του τιμάται την 1η Απριλίου.

11. Μ. Μακρής (Θεσσαλονίκη ; – Χάλκη 1431). Λόγιος μοναχός από τη Θεσσαλονίκη. Αρχικά μοναχός στη μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους, έγινε αργότερα ηγούμενος στο μοναστήρι του Παντοκράτορα στην Κωνσταντινούπολη και πνευματικός του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη Παλαιολόγου, καθώς και πρωτοσύγκελος. Μαζί με τον Μάρκο Ιάγαρη πήρε μέρος στην αποστολή πρεσβείας προς τον πάπα Μαρτίνο για το ζήτημα της ένωσης των δύο Εκκλησιών. Έγραψε εναντίον της λατινικής διδασκαλίας σχετικά με την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος. Η μνήμη του τιμάται στις 8 Ιανουαρίου.

12. Μοναχός στο Άγιον Όρος, μαθητής του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νήφωνα (τέλη 15ου – αρχές 16ου αι.). Αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους και αποκεφαλίστηκε. Η μνήμη του τιμάται στις 14 Σεπτεμβρίου.

13. Καταγόταν από την Κίο και ήταν μοναχός στο Άγιον Όρος (16ος αι.). Ενώ έκανε κήρυγμα στην Προύσα αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους και αποκεφαλίστηκε. Η μνήμη του τιμάται στις 6 Οκτωβρίου.

14. Μ. Νοταράς, μητροπολίτης Κορίνθου (1764-76). Βλ. λ. Μακάριος (Μητροπολίτης Κορίνθου).

II

(14ος αι.). Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1376-79 και 1390-91). Διάδοχος του Φιλόθεου, εξελέγη για πρώτη φορά πατριάρχης τον Οκτώβριο του 1376 και διατήρησε την πατριαρχεία έως το 1379 οπότε καθαιρέθηκε από τη σύνοδο 16 επισκόπων στην Αγία Σοφία, με την κατηγορία ότι, επειδή ήταν φίλος του Ανδρόνικου Δ’, δεν παρουσιάστηκε ως αρχιερέας μετά από κλήση, την περίοδο που ο Ανδρόνικος είχε αντικατασταθεί από τον πατέρα του Ιωάννη Ε’. Ο Μ. φυλακίστηκε μετά την απόφαση της συνόδου και απελευθερώθηκε όταν αποκαταστάθηκαν οι σχέσεις Ανδρόνικου και Ιωάννη. Τον Ιούλιο του 1390 σύνοδος 12 επισκόπων τον απάλλαξε από την προηγούμενη καταδίκη και τον αποκατέστησε, ως διάδοχο του Αντώνιου Δ’. Ο νέος αυτός χρόνος της πατριαρχίας του ήταν σύντομος, γιατί το 1391, ο Αντώνιος ανέλαβε ξανά τον πατριαρχικό θρόνο.

III

Όνομα τριών πατριαρχών Αντιοχείας.

1. Μ. Α’ (7ος αι. μ.Χ.). Μονοθελητής πατριάρχης Αντιοχείας (656;-681). Καθαιρέθηκε και αναθεματίστηκε το 681 από την Γ’ Οικουμενική Σύνοδο.

2. Μ. Β’ (16ος αι.). Πατριάρχης Αντιοχείας (1543-50). Υπήρξε ανταπαιτητής του πατριάρχη Ιωακείμ Δ’. Παραιτήθηκε από την αξίωμά του για λόγους υγείας και ασπάστηκε τον μοναχικό βίο.

3. Μ. Γ’ (; – 1688). Πατριάρχης Αντιοχείας (1641-88). Πριν γίνει πατριάρχης Αντιοχείας ήταν παντρεμένος και από τον γάμο του απέκτησε γιο. Κληρικός έγινε μετά τον θάνατο της συζύγου του. Έγραψε στα αραβικά την ιστορία των προκατόχων του.

IV

Όνομα δύο πατριαρχών Ιεροσολύμων.

1. Μ. Α’ (; – 333 μ.Χ.). Επίσκοπος Ιεροσολύμων (314-333). Πήρε μέρος στην Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325) και βοήθησε την αγία Ελένη στις προσπάθειές της για την ανεύρεση του Τίμιου Σταυρού.

2. Μ. Β’ (; – 575 μ.Χ.). Πατριάρχης Ιεροσολύμων (552 και 564-575). Την πρώτη φορά διώχτηκε ως ωριγενιστής και καθαιρέθηκε. Έγινε και πάλι πατριάρχης αφού αποκήρυξε τον ωριγενισμό.

V

Όνομα τριών αρχιεπισκόπων Κύπρου.

1. Μ. Α’ (; – 1865). Αρχιεπίσκοπος Κύπρου (1854-65). Μερίμνησε για την ίδρυση σχολείων στο νησί και γενικά για την ενίσχυση της ελληνικής παιδείας.

2. Μ. Β’, Μυριανθεύς (1870 – 1950). Αρχιεπίσκοπος Κύπρου (1947-50). Σπούδασε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και στη θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μετεκπαιδεύτηκε στα πανεπιστήμια της Γενεύης και της Οξφόρδης. Το 1917 χειροτονήθηκε μητροπολίτης Κυρήνειας. Το 1931 εξορίστηκε εξαιτίας της εξέγερσης των Κυπρίων εναντίον της βρετανικής κατοχής. Εγκαταστάθηκε τότε στην Αθήνα, όπου έμεινε έως το 1946, οπότε οι αγγλικές αρχές του επέτρεψαν να επιστρέψει στην έδρα του. Πήρε μέρος στη σύνοδο που ανέδειξε αρχιεπίσκοπο τον Λεόντιο (1947), μετά τον ξαφνικό θάνατο του οποίου διορίστηκε ο ίδιος αρχιεπίσκοπος Κύπρου. Πρωτοστάτησε τότε στην προώθηση του αγώνα για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Σε δημοψήφισμα που έγινε τότε, το 96% του ελληνικού πληθυσμού του νησιού ψήφισε υπέρ της Ένωσης.

3. Μ. Γ’ (Παναγιά Κύπρου 1913 – Λευκωσία 1977). Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου, πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Βλ. λ. Μακάριος Γ’.

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου και πρώτος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Μακάριος ο Γ’.

VI

Όνομα δύο μητροπολιτών Αθηνών.

1. Μ. Α’ (14ος-15ος αι.). Μητροπολίτης Αθηνών (1394-95). Έζησε την περίοδο της φραγκικής κυριαρχίας των Ατσαγιόλι στην Αθήνα. Ηγέτης της εθνικής μερίδας της Αθήνας, εξοργίστηκε για τη δωρεά της πόλης στη Λατινική Εκκλησία και συνεννοήθηκε με τους Τούρκους, οι οποίοι λίγους μήνες μετά τον θάνατο του Νέριο Ατσαγιόλι (1394) κατέλαβαν την Αθήνα, εκτός από την Ακρόπολη. Η ενέργεια αυτή προκάλεσε την επέμβαση των Ενετών, οι οποίοι κατάφεραν να εκδιώξουν τους Τούρκους και με διάταγμα της συγκλήτου να συλλάβουν τον Μ., τον οποίο οδήγησαν στη Βενετία, όπου έμεινε δέσμιος για δέκα χρόνια.

2. Μ. Β’ (Πελεκάνος, 17ος αι.). Μητροπολίτης Αθηνών (1689-93). Μετά από τετραετή αρχιερατεία παύτηκε με αξίωση της Υψηλής Πύλης, ύστερα από υποψίες ότι ερχόταν σε μυστικές συνεννοήσεις με τους Ενετούς.

VII

(Νοταράς, Κόρινθος 1731 – Χίος 1805). Μητροπολίτης Κορίνθου (1764-76) και ένας από τους ηγέτες του κινήματος των Κολλυβάδων. Γόνος της ιστορικής οικογένειας των Νοταράδων της Κορινθίας (βλ. λ. Νοταράς), ο Μ. φοίτησε σε κάποιο σχολείο της Κεφαλονιάς και αργότερα δίδαξε και αυτός ως δάσκαλος στην Κόρινθο. Το 1765 χειροτονήθηκε μητροπολίτης Κορίνθου, θέση που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το 1770, όταν ξέσπασαν τα Ορλοφικά στην Πελοπόννησο. Κατέφυγε τότε μαζί με τον πατέρα του και τον αδελφό του στη Ζάκυνθο και μετά από μια τριετία εγκαταστάθηκε στην Ύδρα. Το 1774 το Οικουμενικό Πατριαρχείο τον κήρυξε έκπτωτο από τον μητροπολιτικό του θρόνο. Μετά από σύντομη παραμονή στη Χίο επισκέφθηκε το Άγιον Όρος, όπου, μαζί με τον Αθανάσιο Πάριο και τον Νικόδημο Αγιορείτη, ανέλαβε την ηγεσία του κινήματος των Κολλυβάδων, έπειτα όμως από την καταδίκη τους από το πατριαρχείο, ο Μ. αποσύρθηκε στη Χίο και αργότερα στην Πάτμο, όπου εφησύχασε για μια δεκαετία. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έζησε κυρίως στη Σμύρνη, όπου επιδόθηκε στο κήρυγμα και στη συγγραφή, και κατόπιν στη Χίο, κοντά στον φίλο και βιογράφο του Αθανάσιο Πάριο. Το συγγραφικό του έργο είναι περιορισμένο: κατάρτισε μια συλλογή βίων αγίων (Νέον Λειμωνάριον, 1819) και συνεργάστηκε με τον Νικόδημο Αγιορείτη στην έκδοση της Φιλοκαλίας και του Ευεργετηνού. Μετά τον θάνατό του ανακηρύχθηκε άγιος από την Ανατ. Ορθόδοξη Εκκλησία και η μνήμη του τιμάται στις 17 Απριλίου.

VIII

(Φιλοθέου, Λευκωσία Κύπρου 1952 –). Μητροπολίτης Σιδηροκάστρου (2002-). Σπούδασε στην Ιερατική Σχολή της Κύπρου, στη θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη φιλοσοφική σχολή (βυζαντινή αρχαιολογία) του ίδιου πανεπιστημίου. Το 1977 χειροτονήθηκε διάκονος και το 1981 πρεσβύτερος. Υπηρέτησε ως ιεροκήρυκας στη μητρόπολη Αλεξανδρούπολης και, παράλληλα, ως καθηγητής (θεολόγος και φιλόλογος) σε σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της περιοχής και στο Ελληνικό Κολέγιο του Λονδίνου. Διετέλεσε διευθυντής του μαθητικού οικοτροφείου και υπεύθυνος του Εκκλησιαστικού Μουσείου Αλεξανδρούπολης (1976-91), γραμματέας της συνοδικής επιτροπής νεότητας (1991-94), γενικός διευθυντής του ραδιοφωνικού σταθμού της Εκκλησίας της Ελλάδος από το 1996 και διευθυντής υπηρεσιών της αποστολικής διακονίας. Έχει λάβει μέρος σε αρκετά συνέδρια (στην Ελλάδα και στο εξωτερικό) ως εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδος και έχει γράψει αρκετά βιβλία και άρθρα, κυρίως θεολογικού και κοινωνικού περιεχομένου.

IX

Όνομα δύο μητροπολιτών Μόσχας.

1. Μητροπολίτης Μόσχας (1542-64) και μητροπολίτης Νόβγκοροντ. Στα χρόνια της ιερατείας του συγκλήθηκε σύνοδος στη Μόσχα (1551), που μεταρρύθμισε τον εκκλησιαστικό βίο με τα Εκατόν Κεφάλαια (Στογκλάβ), μεταφράστηκαν τα Μηναία και τυπώθηκαν οι Πράξεις, οι Επιστολές των Αποστόλων και τα Ευαγγέλια.

2. Μητροπολίτης Μόσχας (1816-22), εκκλησιαστικός συγγραφέας και καθηγητής της θεολογικής σχολής της Αγίας Πετρούπολης. Έγραψε Ιστορία της Ρωσικής Εκκλησίας (13 τόμοι), Δογματική κ.ά.

X

Όνομα διαφόρων επισκόπων και μητροπολιτών της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Μητροπολίτης Αγκύρας (τέλη 14ου – αρχές 15ου αι.). Έγραψε βιβλίο κατά των λατινικών καινοτομιών και των δοξασιών των μοναχών Βαρλαάμ και Ακινδύνου, το οποίο αργότερα εκδόθηκε από τον Δοσίθεο Ιεροσολύμων στο έργο του Τόμος Καταλλαγής.

2. Μητροπολίτης Φιλαδέλφειας (14oς αι.). Είχε την προσωνυμία Χρυσοκέφαλος, επειδή αποθησαύριζε χρυσά κεφάλαια, δηλαδή αποφθέγματα και γνώμες διάσημων ανδρών που αποτέλεσαν τη συλλογή Ροδωνιά.

3. Μητροπολίτης Νικομήδειας (15oς αι.). Πήρε μέρος στη σύνοδο της Φλωρεντίας (1439) και συνυπόγραψε τον όρο της, όταν όμως επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη δήλωσε μετάνοια και έδωσε ομολογία πίστης, η οποία εκδόθηκε στο έργο του Νεκτάριου Ιεροσολύμων Κατά της αρχής του κακού (Ιάσιο, 1682).

4. Επίσκοπος Επιδαύρου (μέσα 16ου αι.). Βλ. λ. Μελισσηνός.

5. Μητροπολίτης Χριστιανουπόλεως (18oς αι.). Λόγιος και κληρικός, το κοσμικό όνομα του οποίου ήταν Μ. Ναριδάκης ο Κουφός. Στα έργα του περιλαμβάνονται τα συγγράμματα Περί προορισμού, Περί Εκκλησίας, Περί των ιερών κανόνων, Λόγοι κ.ά.

* * *

-α, -ο (AM μακάριος, -ία, -ον, Α θηλ. και -ος) [μάκαρ]

1. αυτός που απολαμβάνει ευτυχία και γαλήνη, ευτυχής, καλότυχος (α. «σὺ δ' εἶ μακαρία μακάριός θ' ὁ σὸς πόσις», Ευρ.

β. «μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι», ΚΔ)

2. (για νεκρό) αυτός που βρήκε τη μακαριότητα, ο μακαρίτης

3. (στον υπερθ.) μακαριότατος και μακαριώτατος, -η, -ο(ν)

τίτλος αυτοκράτορα, επισκόπου ή ανώτατου κληρικού

νεοελλ.

1. πράος, γαλήνιος, ήρεμος

2. αδιάφορος, αμέριμνος

3. (στον υπερθ.) τίτλος τών πατριαρχών, εκτός από τον οικουμενικό, και τών αρχιεπισκόπων Κύπρου και Αθηνών

μσν.

φρ. «μακάριος ὕπνος» — ο θάνατος

μσν.-αρχ.

το ουδ. ως ουσ. τὸ μακάριον

ευδαιμονία, ευτυχία

αρχ.

1. αυτός που βρήκε δικαίωση με τον θάνατο

2. (το αρσ. ως κλητ. προσφώνηση) μακάριε

φίλτατε, αγαπητέ

3. (το αρσ. πληθ. ως ουσ.) oἱ μακάριοι

οι πλούσιοι.

επίρρ...

μακαρίως (Α μακαρίως)

με μακάριο τρόπο

νεοελλ.

με ευχαρίστηση.